Bệnh lao vẫn một căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm và gây nhiều thách thức đối với quản lý y tế cộng đồng. Quá trình hóa trị liệu kết hợp với điều trị hút dịch màng phổi hiện nay được xem là phương pháp điều trị phổ biến hiệu quả cho bệnh lao có biến chứng tràn dịch. Tuy nhiên, việc điều trị hồi phục trong thời gian dài vẫn luôn là trở ngại lớn trong việc kiểm soát bệnh lao. Vì vậy, nhu cầu phát triển các loại thuốc mới hay phương pháp điều trị mới để rút ngắn quá trình điều trị vẫn luôn có tính thời sự cấp thiết.
Bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD) là một bệnh lý tắc nghẽn thông khí phổi được định tính là sự suy giảm thông khí mãn tính. Thuật ngữ này cũng được dùng để miêu tả về bệnh viêm phế thủng, viêm phế quản mãn tính và hen phế quản. Bệnh hen phế quản và COPD là những bệnh phổi tắc nghẽn ảnh hưởng đến hàng triệu người trên khắp thế giới. Hen suyễn là một vấn đề sức khỏe toàn cầu nghiêm trọng với khoảng 300 triệu người có dấu hiệu và đang điều trị trên thế giới. COPD là một trong những nguyên nhân chính gây ra tử vong liên quan đến bệnh hô hấp.

Liên quan đến ứng dụng laser công suất thấp trong y học, có thể kể đến: phương pháp quang trị liệu với tác dụng của tia sáng kết hợp lên mô tại vị trí tổn thương để kích thích chuyển hóa tế bào và tăng cường chức năng sinh hóa; liệu pháp quang châm với tác dụng tia sáng kết hợp thay thế tác dụng của kim trong châm cứu cổ truyền kích thích các huyệt đạo và sử dụng nguyên lý điều trị y học đông phương; và liệu pháp laser nội tĩnh mạch với việc dẫn truyền tia sáng laser thông qua tĩnh mạch nhằm cải thiện hoạt động hệ tuần hoàn và tăng cường dẫn thuốc đến mục tiêu. Tất cả các liệu pháp điều trị trên đều dựa trên một nguyên lý chung là hiệu ứng kích thích sinh học; ngoài ra còn có các ưu điểm như xâm lấn tối thiểu, giảm dùng thuốc, không tác dụng phụ và không gây đau đớn.
Báo cáo trình bày việc xây dựng một phương thức mới hỗ trợ điều trị lao phổi trong cộng đồng và COPD với mô hình điều trị kết hợp giữa các liệu pháp quang châm, quang trị liệu và laser nội tĩnh mạch. Nghiên cứu đã đạt được những kết quả áp dụng phương thức mới trong hỗ trợ điều trị bệnh lao trong giai đoạn tấn công và duy trì bằng laser bán dẫn công suất thấp và điều trị thử nghiệm tại cơ sở điều trị có kết quả hồi phục đáp ứng khả quan, trong hỗ trợ điều trị bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính tại bệnh viện 7A TP.HCM cho 80 bệnh nhân đạt kết quả tốt. Các kết quả cho thấy mô hình kết hợp mới này có hiệu quả đáng kể và có nhiều ưu điểm như dễ thực hiện và phổ biến đại trà, chi phí điều trị thấp, xâm lấm tối thiểu và không tác dụng phụ.
 

Lao là một căn bệnh nhiễm khuẩn do vi khuẩn lao (Mycobacterium tuberculosis) gây nên. Bệnh có thể mắc phải ở tất cả lứa tuổi và trên tất cả các bộ phận cơ thể. Trong đó lao phổi là thể lao phổ biến nhất và dễ lây sang bệnh nhân khác (chiếm từ 80% đến 85%) [1]. Ngày nay lao phổi chủ yếu được điều trị bằng phương pháp DOTS (Directly Observed Treatment Short Course Therapy) hóa trị liệu ngắn ngày được dựa trên các loại thuốc kháng sinh và tăng cường thể trạng với phác đồ điều trị từ 6 tháng đến 9 tháng. Phương pháp này được ghi nhận có những tác dụng phụ không mong muốn đối với bệnh nhân.
Bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính [2] là một trong những căn bệnh gây tàn phế và tử vong cao. Số người mắc bệnh và tần suất tử vong đang có chiều hướng gia tăng, chỉ đứng sau bệnh mạch vành, ung thư và tai biến mạch máu não. Hiện nay việc điều trị cho căn bệnh khá hiệu quả bằng Tây y, song gặp nhiều khó khăn trong việc điều trị hồi phục.
Phương pháp điều trị bằng laser công suất thấp (low level laser therapy) là một hình thức quang trị liệu với nguồn sáng laser công suất khoảng 5–500mW hoặc điốt phát sáng lên các cơ quan của cơ thể với mức độ xâm lấn tối thiểu sử dụng các bước sóng ánh sáng trong vùng khả kiến và cận hồng ngoại. Trong khi laser công suất cao được sử dụng trong y khoa để cắt hoặc phá hủy mô bằng tác dụng nhiệt, bức xạ quang học công suất thấp tác dụng lên các mô thông qua hiệu ứng kích thích sinh học. Theo quan niệm phổ quát hiện nay, hiệu ứng kích thích sinh học xảy ra khi bức xạ quang học tác động lên hệ sinh học (động vật, thực vật) với mật độ công suất khoảng 10^-4 – 1 W/cm² với thời gian chiếu từ 10 giây đến vài chục phút. Hiệu ứng kích thích sinh học xảy ra thông qua hàng loạt các phản ứng quang hóa và quang sinh, tạo nên các đáp ứng sinh học quan trọng như: đáp ứng chống viêm, đáp ứng giảm đau, đáp ứng hồi phục tổn thương tế bào, đáp ứng tái sinh mô, đáp ứng hệ miễn dịch, đáp ứng hệ tim mạch, đáp ứng hệ nội tiết.
Nói chung, việc sử dụng liệu pháp laser công suất thấp với mục đích điều trị giảm đau, chống viêm, thúc đẩy quá trình tái tạo mô, hỗ trợ điều trị nhiều lại chứng và bệnh mãn tính vẫn gây nhiều tranh cãi trong thời gian qua do thiếu định lượng về quy trình chính xác và cơ chế sinh hóa của phương pháp điều trị này. Tuy nhiên thực tiễn nghiên cứu điều trị lâm sàng và ứng dụng thực tiễn trong nhiều năm qua như hình thức y học thay thế, đặc biệt với sự kết hợp của y học đông phương – châm cứu – đã mang lại những kết quả và lợi ích cộng đồng không thể phủ nhận, đóng một vai trò quan trọng trong vật lý trị liệu và phục hồi chức năng.

Quy trình điều trị và liệu trình điều trị bệnh lao phổi giai đoạn duy trì

Mỗi ngày thực hiện một lần điều trị hỗ trợ với một loại thiết bị. Ngày thứ nhất, bệnh nhân được điều trị bằng thiết bị laser bán dẫn công suất thấp nội tĩnh mạch với thời gian trong khoảng 45 phút đến 60 phút. Ngày thứ hai, bệnh nhân được điều trị bằng thiết bị quang châm- quang trị liệu laser bán dẫn công suất thấp loại 12 kênh. Ngày thứ ba, sẽ thực hiện như ngày thứ nhất theo đúng các bước đã làm. Ngày thứ tư, sẽ thực hiện như ngày thứ hai cũng theo đúng các bước điều trị.
Một liệu trình điều trị gồm 20 ngày sử dụng máy. Bệnh nhân sau khi hoàn thành 03 liệu trình điều trị sẽ tiến hành đánh giá kết quả hỗ trợ điều trị. Như vậy 1 bệnh nhân có tổng cộng 60 ngày được hỗ trợ điều trị bằng laser bán dẫn công suất thấp.
Phương pháp thực nghiệm lâm sàng không có lô đối chứng, tự đối chứng trước khi điều trị và sau khi điều trị kết thúc liệu trình điều trị bằng laser bán dẫn công suất thấp theo: Chỉ số huyết học chức năng gan, kết quả phục hồi tổn thương ở phổi, thể trạng, chỉ số vi khuẩn lao, tai biến và tác dụng phụ trong quá trình điều trị. Tổng số bệnh nhân trong nghiên cứu điều trị lâm sàng là 34 bệnh nhân, đang điều trị giai đoạn duy trì, đây là lô tiền nghiên cứu.

Quy trình điều trị và liệu trình điều trị bệnh lao phổi giai đoạn tấn công

Ngày thứ nhất, buổi chiều bệnh nhân được điều trị bằng laser bán dẫn công suất thấp nội tĩnh mạch với thời gian 60 phút. Các bước chuẩn bị và thực hiện giống như làm cho bệnh nhân được điều trị ở giai đoạn sau của phác đồ. Ngày thứ hai, bệnh nhân được điều trị bằng thiết bị quang châm – quang trị liệu laser bán dẫn công suất thấp loại 12 kênh. Giai đoạn tái tạo các vùng tổn thương bằng hỗ trợ tạo ra tế bào gốc từ tủy xương khi chiếu chùm tia laser bán dẫn công suất thấp, sử dụng 2 đầu quang trị liệu tác động lên xương vùng đùi, đồng thời sử dụng các đầu quang châm tác động lên cột sống cổ và cột sống vùng thắt lưng. Thời gian 20 phút. Tổng thời gian cho bước thực hiện ngày thứ 2 là 80 phút trên 1 bệnh nhân.
Nhóm nghiên cứu thực hiện các ngày còn lại theo ngày chẵn, lẻ và các bước như nhau. Liệu trình thử nghiệm gồm 20 ngày điều trị, sau khi bệnh nhân hoàn thành 04 liệu trình điều trị sẽ tiến hành đánh giá kết quả điều trị.
Phương pháp nghiên cứu thực nghiệm lâm sàng, không lô chứng tự đối chứng trước khi điều trị và sau khi kết thúc 04 liệu trình điều trị bằng laser bán dẫn công suất thấp, theo các thông số sau: Chỉ số huyết học, chức năng gan, kết quả phục hồi tổn thương phổi, thể trạng, xét nghiệm vi khuẩn lao, tai biến và phản ứng phụ trong quá trình điều trị. Tổng số bệnh nhân trong diện lấy mẫu điều trị là 14 người.

Quy trình điều trị và liệu trình điều trị bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính

Các ngày lẻ như ngày thứ nhất, ngày thứ 3, ngày thứ 5, sử dụng laser nội tĩnh mạch trong khoảng (45 – 60) phút. Các ngày chẵn như ngày thứ 2, ngày thứ 4, ngày thứ 6, sử dụng quang châm – quang trị liệu bằng laser bán dẫn công suất thấp loại 12 kênh trong khoảng 60 phút.
Một liệu trình điều trị là 20 ngày tùy thuộc vào bệnh lý của bệnh nhân. Tổng thời gian cho một chu trình là 60 ngày. Việc đánh giá kết quả điều trị sẽ thực hiện sau khi hoàn thành 01 liệu trình điều trị.
Phương pháp nghiên cứu thực nghiệm lâm sàng, không có lô chứng, tự đối chứng trước và sau hoàn thành 01 liệu trình điều trị bằng laser bán dẫn công suất thấp theo các tiêu chí đo các thông số SpO2, PRbpm, FVC, FEV1, PEF. Tổng số bệnh nhân trong diện lấy mẫu điều trị là 80 người.

Kết quả nghiên cứu phương pháp hỗ trợ điều trị bệnh lao phổi giai đoạn duy trì         

Sau khi kết thúc điều trị, kết quả xét nghiệm máu cho thấy: kết quả chỉ số bạch cầu, hồng cầu của 34 bệnh nhân đều trở về trạng thái bình thường. Chỉ số chức năng gan đã trở về bình thường. Các tổn thương phổi của bệnh nhân sau khi kết thúc điều trị đã được hồi phục. Bên cạnh đó, cân nặng của bệnh nhân cũng được cải thiện đáng kể.
Đối với các chỉ số xét nghiệm vi khuẩn lao, 34 bệnh nhân nhận được kết quả âm tính. Trong suốt quá trình điều trị hỗ trợ bệnh lao phổi trong cộng đồng bằng laser bán dẫn công suất thấp không có bất kỳ tai biến và phản ứng phụ nào bất lợi cho bệnh nhân.

Kết quả nghiên cứu phương pháp hỗ trợ điều trị bệnh lao phổi giai đoạn tấn công

14 bệnh nhân sau khi kết thúc điều trị được xét nghiệm máu, chỉ số huyết học sau điều trị của họ đã trở lại trạng thái bình thường cũng như chỉ số chức năng gan đã có sự cải thiện rõ rệt so với trước khi điều trị. Chỉ số xét nghiệm vi khuẩn lao của 14 bệnh nhân sau khi kết thúc điều trị đã âm tính. Những vị trí phổi bị tổn thương đã giảm và bệnh nhân tăng cân so với trước khi điều trị.
Những kết quả thu được cho thấy phương pháp hỗ trợ điều trị bệnh lao phổi bằng laser bán dẫn công suất thấp là một phương thức mới trong điều trị bệnh lao lao phổi với những ưu điểm:
- Vừa kết hợp với thuốc trong điều trị bệnh lao phổi, vừa hạn chế những tác dụng phụ trong quá trình điều trị bằng thuốc.
- Trong quá trình điều trị không xảy ra tai biến và phản ứng phụ.
- Tổn thương trên phổi hồi phục tốt nhờ hiệu quả điều trị lao phổi với sự hỗ trợ bằng laser bán dẫn công suất thấp.
- Khả năng kháng thuốc sau điều trị thấp.
Phương pháp điều trị hỗ trợ bệnh lao phổi bằng laser bán dẫn công suất thấp của nhóm nghiên cứu hoàn toàn mới, có thể triển khai trong thực tế lâm sàng để nâng cao hiệu quả điều trị bệnh lao.

Kết quả phương pháp hỗ trợ điều trị bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính
Để đánh giá kết quả điều trị lâm sàng, dựa vào 04 mức độ tốt, khá, trung bình và kém. Các chỉ số đánh giá được thể hiện ở bảng 1.

Bảng 1. Các chỉ số đánh giá bệnh nhân trong nghiên cứu
hỗ trợ điều trị bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính

Kết quả điều trị cho 80 bệnh nhân được thể hiện ở bảng 2.

Bảng 2. Kết quả điều trị lâm sàng theo liệu trình
 

Kết quả trình bày ở bảng 2 cho thấy phương pháp hỗ trợ điều trị bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính bằng laser bán dẫn công suát thấp có hiệu quả tốt lên đến 90%, khá đạt 10% trên 80 bệnh nhân tham gia nghiên cứu. Trong quá trình điều trị không xảy ra tai biến và phản ứng phụ nguy hại cho bệnh nhân, bảo toàn chức năng sinh lý của các cơ quan được điều trị. Ở đây nhóm nghiên cứu sử dụng thiết bị quang trị liệu với hiệu ứng đồng thời 2 bước sóng tác động trên vùng bệnh lý cho kết quả khả quan đáng kể. Đồng thời, nhóm nghiên cứu kết hợp chiếu laser nội tĩnh mạch tác động trực tiếp trên dòng máu cho các bệnh nhân, thể hiện hiệu quả đáp ứng như mong đợi về tương tác thuốc và giảm sự kháng thuốc.

Chương trình nghiên cứu này đã sử dụng laser bán dẫn công suất thấp theo một hướng mới, kết hợp tính hiện đại và cổ truyền trong hỗ trợ điều trị bệnh lao phổi và tắc nghẽn phổi mãn tính. Đặc biệt nhóm nghiên cứu kết hợp hiệu ứng đồng thời 2 bước sóng để tăng hiệu ứng kích thích sinh học, kết hợp nguyên lý châm cứu cổ truyền bằng tia laser, tăng cường tính an toàn và cảm giác không đau đối với bệnh nhân.Trong nghiên cứu ứng dụng, các thiết bị quang châm, quang trị liệu và laser nội tĩnh mạch thực chứng các ưu điểm căn bản sau:
- Ứng với cửa sổ quang học ở vùng bức xạ hồng ngoại gần, tia laser với bước sóng tối ưu có khả năng đến được những vùng cơ quan trong cơ thể chiếu từ bên ngoài với tác dụng chùm tia vượt ngưỡng kích thích sinh học.
- Tận dụng các nguyên lý y học cổ truyền, phối hợp giữa tần số phát xung và công suất trong các tác dụng bình bổ bình tả, hoàn toàn tương đương nguyên lý đáp ứng liều lượng hai pha theo quan điểm hiện đại về quang trị liệu.
- Phối hợp hai bước sóng đồng thời có thực chứng, vừa đảm bảo độ xuyên sâu, vừa tăng hiệu ứng kích thích sinh học giúp điều đó xảy ra mạnh hơn và nhanh hơn.
- Sử dụng laser nội tĩnh mạch nhằm nâng cao chất lượng dòng máu, đưa dinh dưỡng và oxy hiệu quả hơn, tăng cường hiệu ứng kích thích sinh học thông qua cơ chế miễn dịch.       
Từ kết quả nghiên cứu các kết luận được đúc kết như sau:
- Đối với bệnh lao phổi, đã xây dựng được phương pháp hỗ trợ điều trị có kết quả khả quan trên các bệnh nhân, số lượng tái phát thấp, tình trạng lờn thuốc ít xảy ra đáp ứng tiêu chí của WHO trong chương trình phòng chống lao. Phương pháp hỗ trợ này hoàn toàn mới do kết hợp truyền thống và hiện đại trong nghiên cứu ứng dụng. khả năng hấp thu thuốc của người bệnh tốt hơn nên có thể nghiên cứu để rút ngắn thời gian điều trị, giảm liều lượng thuốc trên một bệnh nhân góp phần giảm nhẹ gánh nặng chi phí trong điều trị, người bệnh phục hồi sớm và khỏe sẽ tăng năng suất lao động.
- Đối với bệnh tắc nghẽn phổi mãn tính, xây dựng một phương pháp mới trong hỗ trợ, điều trị, chứng minh khả năng ứng dụng của 2 bước sóng đồng thời trong trị liệu là hiệu quả đặc biệt với bước sóng 780 nm và 940 nm. Quá trình tiến hành nghiên cứu và thu thập số liệu thực tế lâm sàng đã khẳng định được hiệu quả của laser bán dẫn công suất thấp trong hỗ trợ điều trị bệnh COPD và hen phế quản với sự kết hợp các phương thức điều trị quang châm, quang trị liệu, laser nội tĩnh mạch cả trên lý thuyết và thực tế. Từ đó có thể xem xét mô hình điều trị này như một trong những công cụ hỗ trợ điều trị cho các bệnh nhân bệnh phổi mạn tính.
Tóm lại, phương thức sử dụng laser công suất thấp hỗ trợ điều trị bệnh lao phổi và tắc nghẽn phổi mãn tính như trên là có cơ sở khoa học đúng đắn, tính an toàn cao, và có thể áp dụng tốt trong cộng đồng.     

Tài liệu tham khảo:
1. Tài liệu hướng dẫn quản lý lao, Bộ Y tế, Việt Nam, 2015.

2. Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị Bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, Bộ Y tế, Việt Nam, 2018.

Nhóm tác giả: Mai Hữu Xuân, Trần Văn Bé, Lê Quang Trí, Ngô Thị Thiên Hoa, Trần Minh Thái, Huỳnh Quang Linh Phòng thí nghiệm Công nghệ Laser – Khoa Khoa học Ứng dụng – Trường Đại học Bách khoa – Đại học Quốc gia Tp.HCM.