Khái niệm vùng nửa tối: ở tổn thương thiếu máu cục bộ não có 2 vùng. vùng trung tâm  lưu lượng máu rất thấp 10-15 ml/100g não/phút, các tế bào sẽ chết , gọi là vùng hoại tử, khó có khả năng điều trị.  Vùng chu vi có lưu lượng máu não 23ml/100g não/phút, tế bào không chết nhưng không hoạt động, gọi là vùng nửa tối. Nếu được tưới bù do tuần hoàn bàng hệ hoặc nhờ thuốc giúp hấp thụ oxy, vùng này hồi phục vì vậy gọi là vùng điều trị. Thời gian tồn tại vùng nửa tối gọi là cửa sổ điều trị thường là 3-72 giờ, quá thời gian đó các tế bào chuyển sang hoại tử vì vậy điều trị phải càng sớm càng tốt. Vùng nửa tối sở dĩ tồn tại là nhờ các yếu tố tăng trưởng thần kinh (FGF, TGF, IGF).

Khái niệm tự điều hòa lưu lượng máu não: lưu lượng máu não bình thường cố định 55ml/100g não/phút. Lưu lượng này không phụ thuộc cung lượng tim, nếu huyết áp (HA) Trung bình ở giữa các ngưỡng 60-150mmHg. Ngoài HA trung bình trên, vùng nửa tối bị mất cơ chế tự điều hòa máu não, lưu lượng máu não sẽ biến đổi theo cung lượng tim tức là theo HA hệ thống, nếu thấp sẽ gây hoại tử vùng nưả tối và nếu cao quá ngưỡng sẽ gây phù não và chảy máu vùng nửa tối.

Tái phát xảy ra 5% các ngày đầu,10% trong 3 tháng đầu, 30-40% trong vòng 5 năm, vậy phòng bệnh cấp 2 cần tiền hành sớm sau tuần đầu song song điều trị giai đoạn cấp. Mục tiêu dự phòng là chống các yếu tố nguy cơ có thể thay đổi được như: tăng HA, xơ vữa động mạch, lipid máu cao, đái tháo đường (ĐTĐ), loạn nhịp tim…

Phục hồi chức năng cần làm sớm và kiên trì, có cơ sở khoa học phục hồi chức năng dựa vào:

Tính khả biến thần kinh (neuroplasticity): trái với quan niệm cũ: khả năng của não có thể thay đổi về mặt giải phẩu (sinh ra tế bào thần kinh mới, tạo các đường nối tiếp mới) và về sinh lý (đảm nhiệm chức năng tế bào thần kinh) hiện tượng này gọi là tính khả biến thần kinh .Não hoạt động để tổ chức lại não sau khi bị tổn thương, vì vậy phục hồi chức năng thúc đẩy quá trình khả biến thần kinh này.
 

BS Đăng Sang (thứ ba từ trái sang) tại hội nghị Bến Cát tháng 10/2014

Não có những sự sao chép mới:

Chỉ xuất hiện khi ổ chính thức không còn chức năng, đây là điều sống còn cho sự phục hồi. Cơ chế này mới được nghiên cứu trên súc vật, chưa được nghiên cứu trên người.

Sử dụng các phần khác của não :

Điều này có thể coi như thay đổi chức năng của một số tế bào thần kinh gọi là tính tạo hình của não. Nói cách khác, các phần não còn lại học tập thêm một số chức năng mới. Những phần này trước kia không dùng đến, nay lại làm dẫn truyền thông tin. Cũng có thể một số vùng khác phải làm thêm nhiệm vụ. Tính tạo hình cho đến nay chưa rõ nên không biết chắc chắn não được phục hồi bao nhiêu, nhưng ở trẻ em tổn thương não thường có cơ chế này và xuất hiện phục hồi sau tháng đầu tiên.

Sinh thần kinh (Neurogenesis): mặc dầu tế bào thần kinh ở não được hình thành trong thời kỳ tiền sinh, tuy nhiên vẫn có nhiều phần của não trưởng thành giữ được khả năng sinh ra các tế bào thần kinh mới từ sự biệt hóa các tế bào gốc, quá trình này gọi là sinh thần kinh. Quan niệm cũ: sau sinh ít năm đầu quá trình sinh thần kinh chấm dứt, vậy các tế bào thần kinh nếu bị tổn thương sẽ không có các tế bào thần kinh mới thay thế. Quan niệm này gây thất vọng trong điều trị giai đoạn sau TBMMN. Phát hiện mới vào năm 1999 các nhà nghiên cứu viện Salk thuộc San Diego ở California, Hoa Kỳ phát hiện có sự sinh thần kinh ở vỏ não người trưởng thành, kể cả người già 72 tuổi. Từ đó chỉ ra rằng sự sinh thần kinh tiếp diễn suốt chiều dài cuộc sống, tuy vậy sự sinh thần kinh ở người trưởng thành chậm và nhiều tế bào thần kinh chết ngay sau khi sinh, chỉ một ít sống và hòa nhập vào mạng nối thần kinh.

Tăng trưởng sợi trục thần kinh: Các nghiên cứu cho thấy, tế bào não bị tổn thương có thể phát triển trở lại trong một số điều kiện nào đó tuy rất hạn chế. Ví dụ sợi trục tế bào lành có thể lớn lên, lấp bù vào chỗ tế bào thoái hóa. Nếu đột quỵ phá đi nửa sợi trục chỉ huy một cơ nào đó, thì số sợi trục còn lại có thể lớn lên và chỉ huy thay cho, nhưng chưa thực hiện được các động tác tinh tế. Ví dụ tay có thể mạnh hơn nhưng viết thì chưa thành thục. Quá trình này đạt được bao nhiêu sau đột quỵ ta chưa biết.              
 

BSCK1 NGUYỄN ĐĂNG SANG